Graffiti. Bijna iedereen heeft in zijn jeugd wel eens een A4’tje volgekrabbeld met een eigen naam in dikke, stoere letters. Op kinderverjaardagen waren Edding-stiften bijna even populair als limonade en chips. Een eigen tag voelde alsof je een soort geheime identiteit had en natuurlijk probeerde je er een 3D-effect in te krijgen, hoe misvormd het er soms ook uitzag. En als je de agenda van een klasgenoot in handen kreeg, tja, dan moest jouw tag er natuurlijk in.
De stap naar het echte werk maakten de meesten van ons nooit. In de jaren zeventig en tachtig had graffiti een rauw randje. Veel muren in steden zaten onder de snelle tags en throw-ups en lang niet alles was kunstzinnig te noemen. Het werd eerder gezien als overlast dan als expressie.
Tegenwoordig is dat beeld veranderd. Graffiti is geëvolueerd. Het is nog steeds rebels, maar ook creatiever, kleurrijker en vaak bewonderd. Van kleine tags tot gigantische murals op flatgebouwen, street art heeft zich ontwikkeld tot een kunstvorm die je haast overal ter wereld tegenkomt. En het mooie is: elk werk vertelt iets over de maker, de buurt of de tijd waarin het is gemaakt.
Waar komt graffiti eigenlijk vandaan?
Veel mensen denken bij graffiti aan New Yorkse metrorijen in de jaren zeventig, maar de oorsprong gaat duizenden jaren terug. In Pompeï staan muren vol boodschappen, namen en grappige opmerkingen die vandaag de dag zó op een Instagrammuur zouden passen. Ook Vikingen krasten berichten in houten panelen en Romeinen maakten tekeningen op stadsmuren. De moderne graffiti zoals wij die kennen begon pas echt toen jongeren in New York massaal hun naam overal opschreven. Een soort vroege influencer-cultuur, maar dan zonder internet. Het doel was simpel: gezien worden. En hoe vaker jouw naam verscheen, hoe groter je reputatie.
Waarom gebruiken graffiti-artiesten tags?
Een tag is de handtekening van een artiest. Het lijkt een simpel krabbeltje, maar er zit veel meer achter. Een goede tag heeft ritme, flow, balans en is in één soepele beweging te schrijven. Writers oefenen soms urenlang op papier voordat ze het aandurven op een muur. Voor beginnende artiesten is het dé manier om een naam op te bouwen. Voor ervaren spuiters is het juist de kunst om een tag zo uniek te maken dat iedereen hem meteen herkent.
Is het altijd illegaal?
Nee, absoluut niet. In veel steden worden kunstenaars juist uitgenodigd om saaie muren op te fleuren. Denk aan legale graffiti walls, street art festivals en opdrachten voor bedrijven of gemeenten. Toch blijft illegale graffiti een groot onderdeel van de cultuur. Voor sommige kunstenaars hoort die spanning erbij. Het is de adrenaline van een snelle tag op een plek waar niemand je verwacht. Street culture en regels blijven een lastige combinatie, waardoor graffiti altijd een beetje rebels zal blijven.
De verschillende soorten graffiti (en wat ze nou precies zijn)
Graffiti is al lang niet meer alleen een snelle tag op een donker viaduct. Het is een complete visuele taal, met eigen stijlen, regels en zelfs ongeschreven etiquette. Elke vorm heeft zijn eigen charme en je herkent ze sneller dan je denkt.
Tags
De tag is de handtekening van de schrijver. Kort, snel en meestal één kleur. Je ziet ze overal: op lantaarnpalen, elektriciteitskastjes, treinen en soms zelfs op plekken waarvan je je afvraagt hoe iemand erbij gekomen is. Een goede tag is vloeiend, herkenbaar en persoonlijk. Voor buitenstaanders lijkt het gekrabbel, maar binnen de graffitiwereld is het je visitekaartje.
Throw-ups
Dit zijn dikkere, meer uitgewerkte letters dan tags. Meestal bestaat een throw-up uit grote bubbellijnen en twee kleuren: een vulling en een omlijning. Ze zijn bedoeld om snel te zetten maar toch groot op te vallen. Denk aan enorme ronde letters die half een muur innemen. Vaak gebruikt bij treinen of drukke plekken.
Pieces (masterpieces)
De echte kunstwerken. Pieces zijn grote en gedetailleerde muurschilderingen waar soms uren of dagen in gaan zitten. Kleurovergangen, 3D-effecten, schaduwen, uitgesproken stijlen… hier laat een schrijver zien wat hij kan. Pieces worden meestal gezet op afgesproken legale muren of plekken waar veel respect binnen de scene voor is. Dit is het niveau waar graffiti bijna richting street art schuift.
Wildstyle
Wildstyle is de puzzelvariant van graffiti. Gekronkelde letters, pijlen, overlappende vormen en lijnen die in elkaar doorlopen. Voor de gemiddelde voorbijganger onleesbaar. Voor kenners: pure kunst. Wildstyle is bedoeld om complex te zijn. Het laat zien dat de schrijver technisch en creatief de baas is over zijn eigen stijl.
Stencil art
Stencil graffiti werkt met uitgesneden sjablonen. Denk aan Banksy-achtige figuren, scherpe vormen en vaak een boodschap. Het is strak, clean en in enkele seconden aan te brengen. Deze stijl wordt veel gebruikt door kunstenaars die iets maatschappelijks willen zeggen, of door creatievelingen die simpelweg houden van strak werk.
Paste-ups (posters)
Dit zijn papieren kunstwerken die worden opgeplakt met lijm of behangplaksel. Vaak illustratief of cartoonachtig. Voordeel: je maakt het thuis, in alle rust. Vervolgens plak je het op een muur, en het ziet er meteen professioneel uit. Ook ideaal voor mensen die street art willen maken zonder lang op straat te hoeven staan.
Characters
Dit zijn geschilderde figuren, poppetjes of gezichten. Vaak staan characters naast pieces om een muur compleet te maken. Denk aan monsters, stripfiguren, portretten of bizarre fantasiewezens. Characters geven een muur persoonlijkheid en worden vaak door specifieke artiesten herkend.
Calligraffiti
Zoals de naam al verklapt: een combinatie van kalligrafie en graffiti. Elegante lijnen, krommingen en letters met een sierlijk ritme. Dit zie je vooral bij moderne street art-muren en bij kunstenaars die van typografie houden.
3D graffiti
De stijl waarbij de letters van de muur lijken te springen. Schaduwen, diepte, lichtreflecties: alles wordt gebruikt om de illusie van echte diepte te creëren. Het ziet er technisch indrukwekkend uit en is bedoeld om voorbijgangers te laten stoppen en kijken.
Murals
Murals zijn de grote jongens binnen de graffiti en street art. Dit zijn complete muurschilderingen die soms tien meter hoog zijn en hele gebouwen omtoveren tot kunstwerken. Waar traditionele graffiti vaak draait om letters en snelheid, gaat een mural juist over tijd, detail en verhaal. Een mural wordt meestal legaal gezet en vaak zelfs in opdracht, waardoor de maker alle ruimte heeft om creatief los te gaan.
Je herkent murals aan de enorme schaal, maar vooral aan de stijl: veel kleur, realistische portretten, surrealistische scènes of juist strakke grafische patronen die de hele straat opfleuren. Ze worden vaak gebruikt om een buurt op te knappen of om een sociale boodschap over te brengen. Denk aan gigantische gezichten die je vanuit drie straten verder al ziet of muurschilderingen die precies inspelen op de historie van de wijk.
Het mooie van murals is dat ze de grens opzoeken tussen graffiti en ‘officiële kunst’. Zelfs mensen die niets met tags of wildstyle hebben, blijven staan als er ineens een 15 meter hoge kolibrie op een flatgebouw prijkt. Murals nodigen uit om foto’s te maken, te delen op social media en ze worden vaak het visitekaartje van een buurt. In veel steden bestaan zelfs heuse muralroutes waar je al wandelend de mooiste werken kunt spotten.
Wie was de eerste beroemde graffiti-artiest?
De eerste grote naam die wereldwijd bekend werd, was TAKI 183. Zijn naam verscheen in heel New York: op deuren, in straten en vooral in de metro. Toen een krant een artikel aan hem wijdde, wilden anderen hetzelfde bereiken. Vanaf dat moment veranderde graffiti van een hobby in een explosieve subcultuur. Iedereen wilde zijn eigen tag zo vaak en zo opvallend mogelijk terugzien in de stad.
Is Banksy een graffiti-artiest of een street artist?
Technisch gezien is Banksy vooral een street artist, omdat hij stencils gebruikt en kunst maakt met een duidelijke boodschap. Maar zijn wortels liggen wel degelijk in de graffitiwereld. Zijn kwetsbare, mysterieuze identiteit zorgt ervoor dat elk nieuw werk een mediahype is. Of het nu op een muur verschijnt of op een verkeersbord, iedereen wil het zien. Zijn populariteit heeft er zelfs voor gezorgd dat street art als kunstvorm wereldwijd serieuzer wordt genomen.
Bestaat er een wereldrecord voor de langste graffiti?
Ja, en het is indrukwekkend. Over de hele wereld doen steden en kunstenaars pogingen om de langste beschilderde muur te maken. Een project in Brazilië haalde meer dan zeven kilometer aan onafgebroken street art. Het hele dorp veranderde hierdoor in een gigantische openluchtgalerie. Zulke projecten laten mooi zien dat graffiti allang geen kleine subcultuur meer is, maar een mondiale kunstvorm die mensen samenbrengt.
Waarom is het zo belangrijk in de hiphopcultuur?
Graffiti hoort bij de vier pilaren van hiphop, samen met rap, dj’en en breakdance. In de beginjaren van hiphop waren de kleurrijke pieces een manier om de identiteit van een groep te laten zien. Crews werkten samen aan muren, ontwikkelden hun eigen stijl en maakten de stad tot hun canvas. Het was kunst, competitie en gemeenschap tegelijk. Die link met muziek is nog altijd zichtbaar, net zoals in Van protest tot pophit: muziek die de wereld op z’n kop zette.
Zijn er musea waar je graffiti kunt zien?
Ja. Sterker nog, Nederland heeft een van de grootste street art musea ter wereld: het STRAAT Museum in Amsterdam. Daar hangen gigantische doeken van internationale artiesten, gemaakt alsof ze rechtstreeks uit de stad komen. Ook steden als Heerlen, Rotterdam en Eindhoven hebben kunstwijken en openluchtgaleries waar street art een belangrijke rol speelt. De boodschap is duidelijk: wat ooit als vandalisme werd gezien, is tegenwoordig een erkende kunstvorm.
Waarom blijft deze kunstvorm zo populair?
Omdat het nooit hetzelfde is. Graffiti leeft, verandert, groeit en past zich aan aan culturen en trends. Het kan een boodschap overbrengen, een buurt opfleuren, een artiest beroemd maken of gewoon een kleurrijke verrassing zijn tijdens een wandeling. Misschien is dat ook precies de charme. Je weet nooit wat je tegenkomt en soms staat op een gewone woensdag ineens een nieuw kunstwerk op een muur bij jou om de hoek.
Over de auteur
