Octopussen zijn misschien wel de meest mysterieuze bewoners van de oceaan. Met hun acht armen, slimme kop en bijzondere gewoonten hebben ze iets magisch. Veel mensen kennen octopussen van documentaires of films zoals Finding Dory, maar wat weten we eigenlijk écht over deze inktvisachtigen? In deze blog zetten we 10 verrassende weetjes op een rijtje die je waarschijnlijk nog niet kende.
1. Hoe slim zijn octopussen eigenlijk?
Octopussen behoren tot de meest intelligente ongewervelde dieren. Ze kunnen puzzels oplossen, patronen onthouden en leren door observatie. In aquaria worden ze soms verrijkt met doosjes, flessen en kokers waarin voedsel verstopt is, zodat ze hun probleemoplossend vermogen kunnen oefenen. Er zijn zelfs verhalen van octopussen die leren hoe ze een afgesloten tankdeur kunnen openen om in een ander verblijf te komen. Elk van hun acht armen heeft een soort mini-brein waarmee de arm zelfstandig kan bewegen, waardoor een octopus in feite negen hersens heeft: één hoofd en acht armen die zelfstandig kunnen handelen.
2. Kunnen octopussen van kleur en textuur veranderen?
Octopussen zijn meesterlijke camouflage-experts. Ze kunnen hun kleur aanpassen aan hun omgeving, van helder oranje tot bijna volledig doorzichtig. Maar hun talent gaat verder: ze kunnen ook de textuur van hun huid veranderen, waardoor ze lijken op koraal, rotsen of zeewier. Dit doen ze om roofdieren te ontwijken of juist om prooien te verrassen. Hun huid bevat speciale chromatoforen, die met pigment en spieren werken, en iridoforen, die licht reflecteren. Hierdoor zijn ze in staat om in een fractie van een seconde van gedaante te veranderen.
3. Octopussen hebben drie harten
Een octopus heeft drie harten: twee pompen bloed naar de kieuwen en één naar de rest van het lichaam. Opmerkelijk genoeg stopt het hart dat bloed naar de rest van het lichaam pompt wanneer de octopus zwemt, waardoor zwemmen bijzonder inspannend is. Dit is een van de redenen waarom octopussen liever kruipen of zich langzaam voortbewegen over de zeebodem. Hun bloed bevat hemocyanine in plaats van hemoglobine, waardoor het blauw van kleur is en ze efficiënter zuurstof kunnen transporteren in koud water.
4. Ze kunnen ontsnappen uit bijna alles
Octopussen zijn berucht om hun ontsnappingskunsten. Dankzij hun zachte, flexibele lichaam kunnen ze door de kleinste opening glippen, zolang er geen botstructuur in de weg zit. Er zijn in aquaria regelmatig verhalen van octopussen die uit hun tank klimmen, langs leidingen kruipen en zelfs in andere aquaria terechtkomen. Er is zelfs een bekende octopus in Japan die erom bekend stond elke nacht het aquarium te verlaten en ’s morgens terug te keren, alsof hij een avondwandeling maakte.
5. Kunnen octopussen inkt spuiten?
Ja, en het is niet alleen een coole truc voor films! Inkt dient om roofdieren te verwarren en de octopus een kans te geven om te ontsnappen. De inkt bevat melanine, die het zicht van de aanvaller tijdelijk wazig maakt, en soms ook geurstoffen die de aanvaller afleiden. Sommige octopussen maken ook een soort nep-inkt wolk met een arm erin, waardoor het lijkt alsof er een octopus op die plek blijft terwijl het echte dier al weg is.
6. Kort maar krachtig leven
De meeste octopussen leven relatief kort: tussen de 1 en 3 jaar, afhankelijk van de soort. De reuzenoctopus kan iets ouder worden, tot ongeveer 5 jaar. Na de voortplanting sterft het mannetje meestal al snel, terwijl het vrouwtje haar eieren bewaakt tot ze uitkomen. Tijdens deze periode eet ze vaak niet en sterft ze kort na de geboorte van haar jongen. Hun levenscyclus is dus intens, maar kort, wat ze des te fascinerender maakt.
7. Octopussen kunnen armen “opofferen”
Wanneer een roofdier een arm grijpt, kan een octopus deze loslaten. Het afgeworpen armje blijft nog een tijdje bewegen en trekt de aandacht van de aanvaller, terwijl de octopus kan ontsnappen. Later groeit de arm weer aan, compleet met zenuwen, zuignappen en flexibiliteit. Dit vermogen is een vorm van overlevingsstrategie die ze vaak gebruiken in het wild.
8. De kleurenblindheid van octopussen
Hoewel octopussen hun kleur perfect kunnen aanpassen, zijn ze eigenlijk kleurenblind. Ze detecteren hun omgeving voornamelijk via contrast, lichtpolariteit en textuur. Hun indrukwekkende camouflage is dus niet gebaseerd op kleurwaarneming, maar op slimme huidstructuren en het vermogen om subtiele verschillen in licht en schaduw te zien. Wetenschappers staan nog steeds versteld van hoe goed dit werkt.
9. Ze hebben een goed geheugen
Octopussen kunnen leren door ervaring en onthouden wat werkt en wat niet. Ze herkennen bepaalde objecten, leren voedsel uit complexe containers te halen en onthouden de beste ontsnappingsroutes in een aquarium. Sommige onderzoekers vergelijken hun gedrag met dat van jonge kinderen die leren door trial-and-error. Dit maakt ze interactief en ongelooflijk fascinerend om te observeren.
10. Octopussen zijn solitaire dieren
Octopussen leven meestal alleen en hebben een duidelijk territorium. Ze worden vaak agressief als soortgenoten te dichtbij komen, behalve tijdens de voortplanting. Na de paring sterft het mannetje vaak snel, terwijl het vrouwtje haar eieren beschermt. Dit solitaire karakter maakt hun wereld van jagen, verstoppen en leren extra spannend om te bestuderen.
Bekende octopussen: van voetbal tot films
Octopussen zijn slimme dieren die vaak de aandacht trekken met bijzondere trucjes. Een bekend voorbeeld is Paul de Octopus uit Duitsland. Tijdens het WK 2010 leek hij te voorspellen welke landen zouden winnen door een van twee bakjes met voedsel te kiezen. Op de een of andere manier zat hij bijna altijd goed, en zo werd hij ineens wereldberoemd.
Octopussen verschijnen ook in films, zoals Hank uit Finding Dory. Hank kan zich perfect camoufleren en gebruikt dat op een grappige en slimme manier in de film. Zo leren kinderen (en volwassenen) op een leuke manier hoe octopussen zich aanpassen in hun omgeving.
En wie kent de Kraken uit Pirates of the Caribbean niet? Dit enorme zeemonster, geïnspireerd door octopussen en andere tentakelbeesten, grijpt schepen met zijn enorme armen. Natuurlijk is het een mythisch wezen, maar het laat zien hoe fascinerend en angstaanjagend deze dieren al eeuwenlang zijn, zowel in legendes als in films.
Naast Hank uit Finding Dory en de Kraken uit Pirates of the Caribbean komt de octopus ook terug in de James Bond-film Octopussy. In deze film is de naam van een mysterieuze vrouw afgeleid van een circusact met een octopus. Het personage zelf heeft een slim, gevaarlijk en onvoorspelbaar imago, wat perfect aansluit bij de eigenschappen die we ook in echte octopussen zien: slim, flexibel en soms een beetje mysterieus.
In aquaria zie je ook vaak dat octopussen nieuwsgierig zijn en slim. Ze kunnen deuren openen, puzzels oplossen om bij hun eten te komen en zelfs van tank naar tank klimmen. Het laat zien dat het niet zomaar een zee-dier is, maar een slim en opvallend wezen dat je steeds weer verrast.
Waar kun je octopussen zien in Nederlandse aquaria?
Diergaarde Blijdorp – Rotterdam
Blijdorp heeft een indrukwekkend oceaanverblijf waar je octopussen kunt spotten. De dieren laten daar regelmatig hun slimme gedrag zien en zijn via de glazen wanden goed te observeren. Verzorgers leggen vaak uit hoe ze hun verstop- en verrijkingsmateriaal gebruiken, wat het extra leerzaam maakt.
SEA LIFE Scheveningen – Scheveningen
SEA LIFE huisvest verschillende octopussen, waaronder de indrukwekkende blauwe ring octopus. Bezoekers leren er hoe deze dieren hun camouflage en inkt gebruiken, en kinderen vinden het vooral fascinerend om te zien hoe de armen onafhankelijk bewegen. (Nu even tijdelijk gesloten)
Oceanium – Artis, Amsterdam
Artis biedt een prachtig oceanium waarin octopussen leven in een nagebootste natuurlijke omgeving. De dieren zwemmen tussen rotsen en koraal en laten regelmatig hun nieuwsgierigheid zien door te spelen met voorwerpen. Het is een van de weinige plekken waar je een octopus van dichtbij kunt observeren in Nederland.
Ben je nieuwsgierig naar meer dierenverhalen?
Octopussen zijn misschien wel de meest mysterieuze bewoners van de zee, maar onze aarde zit natuurlijk vol met dieren die minstens zo verrassend zijn. Ben je benieuwd hoe langzaam een luiaard nou écht is, of waarom reigers zo vaak in de stad rondhangen? Of misschien wil je alles weten over de machtige ijsbeer?
Neem dan vooral een kijkje bij onze andere dierenblogs. Daar vind je nog veel meer grappige weetjes, onverwachte verhalen over dieren die bijzondere dingen kunnen en leuke feiten die je vrienden waarschijnlijk nog niet kennen. Kortom: als je van dieren houdt, raak je bij ons nooit uitgekeken! 🐾
Over de auteur
