Piet Mondriaan is een van de beroemdste kunstenaars uit Nederland, en zijn naam is synoniem geworden met strakke lijnen, primaire kleuren en moderne abstractie. Iedereen kent de vlakken rood, blauw en geel, die in zo’n beetje elke koffiemok, t-shirt en poster terugkomen. Maar er zit veel meer achter Mondriaan dan alleen die rechte lijnen en kleurvlakken. Wist je bijvoorbeeld dat hij ooit boerderijtjes schilderde? Of dat hij dol was op jazz en dans? Hier zijn tien weetjes over Mondriaan die je waarschijnlijk nog niet kende, maar die zijn leven en werk ineens een stuk menselijker en grappiger maken.
1. Mondriaan begon met koeien en molens
Ver voordat hij beroemd werd om zijn geometrische vlakken, was Piet Mondriaan een schilder van typisch Nederlandse landschappen. Molens, weilanden, boerderijtjes en kabbelende beekjes: hij legde ze allemaal vast met een bijna romantische blik. Als je goed kijkt naar zijn vroege werken, zie je dat hij al bezig was met vormen en lijnen, maar dan nog op een herkenbare manier. Het grappige is dat veel mensen die Mondriaan alleen van zijn latere abstracties kennen, niet kunnen geloven dat hij ooit koeien schilderde. Eigenlijk is het net alsof je een popster uit de jaren ’90 terugziet op een schoolfoto in een bloemetjeshemd: totaal anders dan wat je van hem gewend bent.
Zijn vroege landschappen laten ook zien dat Mondriaan een scherp oog had voor ritme en compositie. Zelfs de manier waarop een hek of een boom geplaatst werd, lijkt een voorloper van zijn latere strakke, abstracte werk. Je zou kunnen zeggen dat die molens en weilanden hem leerden spelen met balans, en dat later tot meesterlijke eenvoud bracht.
2. Hij hield van dansen en jazz
Mondriaan was niet de stoffige, afstandelijke kunstenaar die mensen vaak voorstellen. Hij hield van leven, muziek en beweging. Vooral jazz had een grote invloed op hem. In Parijs en later in New York raakte hij gefascineerd door boogie-woogie en de Charleston. Je zou bijna kunnen zeggen dat zijn kleurenpalet en de ritmische lijnen in zijn schilderijen een visuele vertaling zijn van de muziek die hij luisterde.
Er bestaan verhalen dat hij in Parijs soms de dansvloer opging en helemaal opging in de muziek. Natuurlijk waren het geen wilde feesten; het ging hem meer om het ritme, de energie en het gevoel dat jazz hem gaf. Die inspiratie zie je later terug in schilderijen als Broadway Boogie Woogie, waar het ritme van de stad bijna letterlijk op het doek spat.
3. Hij hield zijn schilderijen soms jarenlang in zijn atelier
Mondriaan stond bekend als een perfectionist. Soms werkte hij maanden of zelfs jaren aan één doek, en legde het tussendoor gewoon weer terug in zijn atelier. Pas als hij écht tevreden was, signeerde hij het werk. Dit geeft je een idee van hoe kritisch hij naar zijn eigen lijnen en vlakken keek. Voor bezoekers van nu betekent het dat elk werk een afgewogen en weloverwogen meesterwerk is, en dat niets zomaar op het doek kwam. Het laat ook zien dat zijn ogenschijnlijk eenvoudige abstracties het resultaat zijn van jarenlange observatie, studie en geduld.
4. Hij leefde strak volgens lijnen (ook thuis)
Je zou kunnen denken dat Mondriaan alleen zijn leven strak indeelde op het doek, maar niets is minder waar. Zijn atelier, meubels en zelfs zijn koffiekopjes waren volgens hem onderdeel van een harmonieuze, geometrische wereld. Hij hield ervan dat alles in balans was. Zijn schilderijen waren niet zomaar werk; ze waren een verlengstuk van hoe hij de wereld om zich heen wilde zien.
Er zijn anekdotes dat hij gasten soms corrigeerde als ze een stoel verkeerd zetten, omdat het “de compositie van de kamer” verstoorde. Het klinkt een beetje als een neurotische kunstliefhebber, maar het laat zien hoe serieus hij zijn principes nam, zowel in kunst als in het dagelijks leven.
5. Zijn kunst werd ooit “entartet” verklaard
In de jaren dertig kwam Mondriaan in conflict met de nazi’s, die moderne kunst als “ontaard” bestempelden. Zijn werken werden uit musea verwijderd en hij moest voorzichtig zijn met tentoonstellingen in Europa. Gelukkig kon hij naar Parijs en later naar New York uitwijken. Daar vond hij niet alleen veiligheid, maar ook inspiratie. Het was in New York dat hij de beroemde Broadway Boogie Woogie schilderde, een ode aan de stad die nooit slaapt.
6. Zijn kleinste werk is bijna onzichtbaar
Hoewel Mondriaan bekend staat om grote doeken met strakke lijnen, maakte hij ook miniatuurwerken. Er zijn schilderijtjes van slechts 8 bij 8 centimeter, bijna net zo groot als een postzegel. Het is bijna niet voor te stellen dat hij met dezelfde precisie en abstractie werkte op zo’n piepklein oppervlak. Voor verzamelaars en kunstliefhebbers zijn deze kleine werken een verborgen schat, omdat ze laten zien hoe precies en geduldig hij kon zijn.
Het contrast tussen deze miniaturen en de metershoge abstracties in musea is indrukwekkend. Het is alsof je een gigantisch concert hebt gezien en daarna in een piepklein kamertje luistert naar een intiem pianostuk. Twee kanten van dezelfde kunstenaar, beide even fascinerend.
7. Hij was bijna priester geworden
Mondriaan groeide op in een streng protestants gezin in Nederland. Hij stond zelfs op het punt om predikant te worden, maar koos uiteindelijk voor de kunst. Het is interessant om te bedenken hoe anders zijn leven zou zijn gelopen: geen strakke kleurvlakken, maar wellicht preken en Bijbelstudies. In plaats daarvan schilderde hij later abstracte kunst die bijna spiritueel aandoet. Misschien is dat ook een beetje zijn manier geweest om een diepere orde en harmonie in de wereld te vinden, zonder een kerkgebouw te betreden.
8. Mondriaan had een obsessie met bomen
Zijn beroemde serie “Boom” laat zien hoe Mondriaan stap voor stap abstraheerde. Eerst schilderde hij realistische bomen, daarna vereenvoudigde hij ze tot lijnen en vlakken. Het is bijna hypnotiserend om te zien hoe hij een herkenbaar onderwerp tot pure geometrie terugbrengt. Wie ooit een echte Mondriaan-boom ziet, begrijpt dat het niet alleen om lijnen en kleuren gaat: het gaat om ritme, balans en energie. Zijn fascinatie voor bomen laat zien dat hij altijd op zoek was naar de kern van de vorm, het fundamentele ritme van de natuur.
9. Broadway Boogie Woogie was zijn laatste meesterwerk
In New York schilderde Mondriaan zijn laatste en misschien wel bekendste werk: Broadway Boogie Woogie. Het doek is een visuele vertaling van de stad zelf: de straten, de lichtflitsen van taxi’s, de energie van duizenden voetgangers en jazzmuziek die door de straten klinkt. Kort daarna overleed hij in 1944, op 71-jarige leeftijd. Het schilderij blijft een monument voor zijn fascinatie met ritme, kleur en het stadsleven, en is een perfecte afsluiting van een leven dat in steeds abstracter wordende lijnen werd verteld.
10. Mondriaan beïnvloedt mode, design en popcultuur tot vandaag
Mondriaan leeft voort buiten de museummuren. Zijn stijl is overal terug te vinden: van Yves Saint Laurent-jurken tot Lego-sets, van posters tot tassen en zelfs in digitale games. Het is fascinerend dat iemand die ooit begon met Nederlandse boerderijen en molens, nu een iconische invloed heeft op design en popcultuur wereldwijd. Zijn eenvoudige vlakken en primaire kleuren zijn tijdloos en spreken generaties aan. Zelfs wie niets van kunst weet, herkent direct een Mondriaan-vlak. Dat is een zeldzame prestatie.
Slot
Piet Mondriaan was veel meer dan de man van de strakke lijnen en primaire kleuren. Hij was een landschapschilder, een liefhebber van jazz, een perfectionist, een boomfanaticus en iemand die zelfs miniatuurkunst kon maken met dezelfde precisie als zijn grootste doeken. Zijn leven was een zoektocht naar harmonie, ritme en balans, en dat zie je terug in alles wat hij maakte.
De volgende keer dat je een Mondriaan ziet, of het nu in een museum, op een mok of op een poster is, weet je dat er achter die vlakken een mens schuilgaat met verrassende gewoonten, dromen en verhalen. Van molens tot Broadway, van miniatuurdoekjes tot mode-iconen: Mondriaan blijft inspireren, iedere generatie opnieuw.
Waar je Mondriaans werk kunt zien
Wil je na het lezen van deze weetjes zelf zijn werk bekijken? Gelukkig zijn er in Nederland en daarbuiten genoeg plekken waar je Mondriaan kunt bewonderen, van het geboortehuis van Mondriaan tot internationale topmusea. Hieronder een handig overzicht:
Mondriaanhuis – Amersfoort
Het Mondriaanhuis is gevestigd in het geboortehuis van Piet Mondriaan aan de Kortegracht 11 in Amersfoort. Het museum neemt je mee door alle fases van zijn artistieke ontwikkeling: van zijn vroege landschappen tot zijn abstracte experimenten in Parijs en New York. Ook is er een doe-het-zelf atelier waar je zelf kunt spelen met lijnen en kleuren.
Kröller-Müller Museum – Otterlo
Het Kröller-Müller Museum bezit de op één na grootste Mondriaan-collectie ter wereld, waaronder Victory Boogie Woogie. Het museum ligt prachtig in Nationaal Park De Hoge Veluwe en combineert kunst met natuur.
Kunstmuseum – Den Haag
Het Kunstmuseum Den Haag herbergt de grootste Mondriaan-collectie ter wereld. De tentoonstelling Mondriaan & De Stijl laat zien hoe hij zich ontwikkelde tot meester van de abstractie. Iconische werken zoals Victory Boogie Woogie zijn hier te zien.
Centraal Museum – Utrecht
Het Centraal Museum heeft verschillende werken van Mondriaan, waaronder Compositie met kleurvlakjes. Daarnaast is er een uitgebreide collectie De Stijl-kunst, zoals Rietveld-meubels en ontwerpen.
Villa Mondriaan – Winterswijk
In het geboortehuis van Mondriaan in Winterswijk is een museum gevestigd dat zijn vroege werken toont. Bezoekers krijgen een goed beeld van zijn jeugd en ontwikkeling als kunstenaar.
Rijksmuseum – Amsterdam
Het Rijksmuseum toont enkele bijzondere vroege werken van Mondriaan, zoals Oostzijdse molen aan de rivier het Gein bij Abcoude (circa 1903). Ook zijn ex-librissen voor Eva Seelig en Hannah Crabb zijn hier te zien, waarmee je zijn veelzijdigheid ontdekt.
Internationaal
- Museum of Modern Art (MoMA) – New York City: prestigieuze collectie met werken uit zijn laatste abstracte periode.
- The Phillips Collection – Washington D.C.: hier vind je onder andere Mondriaans vroege Zelfportret uit 1900.
Met dit overzicht kun je Mondriaans ontwikkeling volgen, van zijn vroege landschappen in Nederland tot de iconische abstracties die wereldwijd bekend zijn. Zo wordt een bezoek aan zijn werk een complete ervaring, van geboortehuis tot wereldberoemde meesterwerken.
Over de auteur
