Aardbevingen klinken als iets uit een rampenfilm, maar de verhalen erachter zijn juist fascinerend. De aarde is geen stilstaande bal onder onze voeten, maar een soort gigantisch puzzelbord dat voortdurend schuift en kraakt. Meestal merken we daar niets van en gaat alles gewoon door, van koffiezetten tot suppen op het meer. Maar soms trilt de aarde net lang genoeg om iedereen wakker te schudden. Dit zijn tien verrassende weetjes die je helpen om aardbevingen beter te begrijpen en misschien zelfs een beetje leuker te vinden, voor zover dat kan bij een trillende planeet.
Hoe ontstaan aardbevingen?
De aarde lijkt misschien een rustige bol, maar onder onze voeten schuiven enorme platen langzaam langs elkaar heen. Niet in een spectaculaire sprint, meer in het tempo van iemand die geen haast heeft. Soms botsen die platen, soms schuiven ze soepel en soms blijven ze vervelend achter elkaar haken. En juist daar gaat het mis.
Wanneer de spanning zich ophoopt en zo’n vastgezet stuk plaat ineens losschiet, komt er in één klap een enorme hoeveelheid energie vrij. Dat is het moment waarop de grond begint te trillen en wij het een aardbeving noemen. Je kunt het vergelijken met het openen van een pot marmelade die eerst weigert en dan plots met een kleine schok loskomt. Alleen gebeurt het diep onder de grond en een stuk indrukwekkender dan in je keuken.
De meeste aardbevingen merk je niet eens
Hoewel aardbevingen een beetje klinken als dramatische natuurrampen, zijn de meeste zo zwak dat alleen gevoelige apparaten ze registreren. Seismografen zitten de hele dag door trillingen te meten die mensen totaal niet opmerken. Gemiddeld gebeuren er duizenden kleine bevingen per dag, maar zolang je koffie niet heen en weer wiebelt, is er niets aan de hand. Pas vanaf ongeveer 3 op de schaal van Richter beginnen mensen zich af te vragen of hun stoel nou echt wiebelt of dat ze gewoon moe zijn.
Voorspellen dieren aardbevingen
Er zijn veel verhalen van honden die janken vlak voor een aardbeving, vissen die ineens wild gaan zwemmen en vogels die spontaan wegvliegen. Wetenschappelijk bewijs is lastig, maar dieren voelen subtiele trillingen beter dan wij. Het is alsof ze een ingebouwde waarschuwing hebben die wij niet meer gebruiken omdat we te druk bezig zijn met onze telefoon. Als dieren ineens allemaal rare fratsen uithalen, is het soms alsof de natuur fluistert dat er iets aankomt.
Wat zijn de belangrijkste breuklijnen op aarde?
De aarde zit vol met breuklijnen, maar een paar springen er echt uit omdat ze regelmatig voor grote aardbevingen zorgen. De bekendste is de San Andreasbreuk in Californië. Die loopt honderden kilometers door de staat en staat bekend om zijn plotselinge schokken, alsof twee enorme platen ruzie hebben en niemand kan ingrijpen.
In Azië vind je de gigantische Himalaya-breukzone, waar de Indische en Euraziatische plaat tegen elkaar duwen. Die botsing zorgt niet alleen voor aardbevingen maar ook voor de groei van de Himalaya. De bergen worden dus langzaam hoger doordat de aarde daar constant onder druk staat.
Verder zijn er de breuklijnen langs de Pacifische Ring van Vuur, een enorm gebied rondom de Grote Oceaan waar landen als Japan, Indonesië, Chili en Nieuw-Zeeland liggen. Hier schuiven en botsen platen bijna continu, waardoor het een van de meest actieve aardbevingszones ter wereld is.
Deze breuklijnen bepalen voor een groot deel waar op aarde de grond regelmatig trilt. In al die gebieden geldt eigenlijk hetzelfde: de aarde staat nooit echt stil.
Hoe helpen speurhonden bij aardbevingen?
Speurhonden zijn echte helden tijdens aardbevingen. Terwijl mensen voorzichtig tussen het puin zoeken, rennen deze honden zonder aarzelen door gebieden waar je zelf niet durft te komen. Ze gebruiken hun scherpe neus om geuren op te pikken die wij nooit zouden opmerken. Zelfs onder dikke lagen beton en hout kunnen ze ruiken of er iemand leeft. Het werkt bijna alsof ze een ingebouwde GPS hebben die rechtstreeks naar overlevenden wijst.
Hun begeleiders letten continu op kleine signalen. Een stilstaande staart, plotseling stoppen, gefocust snuffelen of juist enthousiast krabben: voor een speurhondentrainer betekent dat allemaal iets. Zodra een hond duidelijk maakt dat er iemand onder het puin ligt, begint het reddingsteam meteen met graven.
Het mooie is dat speurhonden niet alleen snel zijn, maar ook onnatuurlijk rustig blijven in chaos. Ze negeren sirenes, stof en lawaai, en richten zich volledig op hun taak. Dankzij hun inzet worden wereldwijd mensen gevonden die anders onopgemerkt waren gebleven. Speurhonden zijn dus niet zomaar huisdieren, maar onmisbare reddingspartners.
Tsunamis door onderwater aardbevingen.
Wanneer de zeebodem ineens omhoog of omlaag beweegt, neemt het water daarboven geen genoegen met de verandering. Het wordt verplaatst en zoekt een weg, en dat doet het door enorme golven te vormen die steeds groter worden naarmate ze richting kust gaan. Soms trekt het water eerst ver terug, waardoor de zee er ineens uitziet alsof iemand de stekker eruit heeft getrokken. Dat lijkt misschien rustig, maar het is juist het moment om te rennen, want daarna komt de golf.
De schaal van richter wordt bijna niet meer gebruikt
Iedereen kent de schaal van Richter, omdat het zo lekker klinkt in nieuwsberichten. Toch gebruiken wetenschappers vooral de momentmagnitudeschaal, omdat die nauwkeuriger is. Dat woord klinkt alleen minder lekker op tv, dus Richter blijft hangen in ons collectieve geheugen. De schaal zelf werkt ongeveer hetzelfde: hoe hoger het getal, hoe heftiger de beving. Alleen is Richter een beetje de Nokia 3310 van aardbevingsmetingen. Oersterk, nostalgisch, maar niet meer de standaard.
Speurhonden in actie bij echte rampen
De speurhonden van USAR Nederland bewezen tijdens de aardbeving in Turkije hoe belangrijk hun werk is. Terwijl gebouwen instortten en hele wijken in chaos verkeerden, gingen deze honden samen met hun geleiders het puin in zonder enige aarzeling. Met hun ongelooflijke reukvermogen wisten ze plekken aan te wijzen waar nog mensen vastzaten, soms op plekken waar reddingsteams anders nooit zouden zoeken. Dankzij hun snelle en nauwkeurige speurwerk zijn er uiteindelijk veel mensen levend gevonden en gered.
Het zijn momenten waarop je ziet hoe sterk de band tussen hond en geleider is. Ze vertrouwen volledig op elkaar, zelfs in omstandigheden die voor de meeste mensen ondenkbaar zijn. Hierdoor kunnen ze in korte tijd grote gebieden doorzoeken en precies aangeven waar hulp nodig is. Het maakt speurhonden tot een van de stille maar onmisbare helden bij aardbevingen.
Gebouwen bewegen door aardbevingen.
Een aardbeving laat gebouwen trillen op een ritme dat bepaald wordt door hun hoogte en stevigheid. Wolkenkrabbers kunnen flink buigen, maar dat is precies hoe ze ontworpen zijn. Een stijf gebouw zou sneller scheuren, terwijl een flexibel gebouw meebeweegt met de aarde. Het voelt tegenstrijdig maar het is veiliger. De hoge torens die wiegen in de wind of bij een beving doen dat niet omdat ze instorten, maar omdat ze gemaakt zijn om te overleven. Het is eigenlijk een soort architectonische yoga.
Er bestaan bevingen die zo langzaam gaan dat je ze niet voelt
Slow slip events maken geen indruk op mensen, omdat je niets voelt. De aarde schuift heel langzaam, soms dagenlang of wekenlang, en bouwt spanning op die later ineens kan vrijkomen. Het is een beetje alsof je langzaam op een stoel gaat hangen die steeds verder scheef staat, tot hij ineens omklapt. Je merkt het pas als het te laat is. Deze bijna onzichtbare bewegingen worden steeds beter onderzocht, want ze helpen om risico’s in aardbevingsgebieden te begrijpen.
De zwaarste aardbeving ooit was bijna onvoorstelbaar
In 1960 werd Chili getroffen door een beving van 9.5, de zwaarste die ooit is geregistreerd. Huizen vielen om, wegen barstten open en de grond voelde alsof je op een trampoline stond die niemand meer onder controle had. De tsunami die erop volgde bereikte zelfs andere continenten. Het is een soort gebeurtenis die je maar eens in de eeuwen ziet en waarvan wetenschappers hopen dat het voorlopig ook zo blijft.
Kunnen we aardbevingen voorspellen?
Wetenschappers weten best veel over waar aardbevingen kunnen gebeuren, maar voorspellen wanneer het gaat trillen is onmogelijk. Er zijn te veel factoren die meespelen. De ene breuklijn is actiever dan de ander en de aarde laat niet zien hoe ver de elastiek staat gespannen. Het enige dat experts kunnen doen, is risico’s in kaart brengen en waarschuwen waar de kans het grootst is. Een exacte datum komt er voorlopig niet, hoe graag iedereen dat ook zou willen.
Aardbevingen in Nederland
Nederland staat niet bepaald bekend als een land waar de aarde wild tekeergaat. Geen gigantische breuklijnen, geen spectaculaire scheuren in de grond, geen paniekoefeningen op scholen. Toch komen aardbevingen hier wel degelijk voor, alleen een stuk subtieler dan in landen waar de aarde continu onder spanning staat.
In Zuid-Limburg ontstaan bevingen door natuurlijke bewegingen in de diepe ondergrond. Daar zitten oude breukzones die af en toe even opspelen, alsof de bodem zich uitrekt na een lange nacht slapen. Vaak zijn deze bevingen klein, maar bewoners voelen ze soms als een korte, onverwachte trilling die je niet meteen kunt plaatsen.
Groningen is een heel ander verhaal. Daar kwamen jarenlang aardbevingen door gaswinning, waarbij de bodem langzaam inklinkt en spanning opbouwt. Het resultaat waren bevingen die soms verrassend stevig waren voor een land dat vooral bekendstaat om windmolens, stroopwafels en vlakke polders.
De Nederlandse bodem trilt dus niet vaak, maar als het gebeurt, is het altijd even schrikken.
Wat moet je doen bij een aardbeving?
Als de grond begint te trillen, is het vooral belangrijk dat je snel maar rustig reageert. Binnen ben je meestal veiliger dan buiten, dus blijf waar je bent en zoek meteen een stevige plek op. Veel mensen duiken onder een tafel of bureau omdat dat je beschermt tegen vallende spullen, en juist dát is vaak het grootste gevaar tijdens een aardbeving. Blijf laag bij de grond, houd je hoofd en nek beschermd en wacht tot het schudden stopt.
Ben je buiten, blijf dan uit de buurt van gebouwen, bomen en lantaarnpalen. Die kunnen omvallen of brokstukken laten vallen en die wil je liever niet op je hoofd krijgen. Zoek een open plek op en blijf daar even staan, ook als het maar kort trilt.
In Nederland is de kans klein dat je ooit in zo’n situatie terechtkomt, maar een beetje basiskennis kan nooit kwaad. Uiteindelijk draait het om drie dingen: rustig blijven, jezelf beschermen en pas naar buiten gaan als het echt veilig voelt.
Zin in nog meer natuurgeweld of andere weetjes?
Vond je deze blog leuk? Dan ben je misschien ook nieuwsgierig naar onze weetjes over vulkanen, de kracht van bliksem, Tornado’s en orkanen of andere natuurverschijnselen die minstens zo fascinerend zijn. Geen trillende muren of omvallende kopjes, gewoon ontspannen lezen op de bank. Wil je liever iets totaal anders? Dan hebben we ook genoeg blogs over reizen, geschiedenis en zelfs katten die zich niets aantrekken van aardbevingen, tenzij hun etensbakje beweegt.
Over de auteur
