Egels zijn misschien wel de schattigste stekelige buren die je in de tuin kunt tegenkomen. Ze snuffelen, waggelen, rollen zich op als een mini-pantservoertuig en verdwijnen ’s winters ineens als een soort geheime ninja. Maar hoe zit hun leven eigenlijk in elkaar, waarom zie je ze niet in de sneeuw en wat maakt dit dier zo bijzonder? Tijd om kennis te maken met één van de meest geliefde tuinbewoners van Nederland.
Wat maakt een egel nou eigenlijk een egel
Egels herken je natuurlijk meteen aan hun stekeltjes, maar hun uiterlijk is eigenlijk een mix van verrassende eigenschappen. Ze hebben kleine spitse snuitjes, korte pootjes en kunnen zich oprollen tot een perfecte bal. Een volwassen egel draagt duizenden stekels die niet bedoeld zijn om aan te vallen maar om zichzelf te beschermen als het gevaar dreigt. De egel is vooral actief in de nacht en dan gaan ze speuren naar voedsel zoals slakken en insecten. Overdag slapen ze graag in een beschut plekje met bladeren of takken. Het zijn dieren die weinig geluid maken, al kunnen ze af en toe snuiven, knorren of puffen als ze elkaar ontmoeten. Een egel is klein, schattig en tegelijk ook verrassend goed uitgerust voor het buitenleven.
Waarom hebben egels stekels en hoe werken ze precies
Een egel heeft tussen de zes en achtduizend stekels op zijn rug. Die stekels zijn eigenlijk verstijfde haren met een holle structuur waardoor ze licht maar stevig zijn. Wanneer een egel schrikt, trekt hij zijn spieren samen en rolt zichzelf op tot een stekelige bal. Roofdieren zoals vossen en dassen laten dan meestal meteen weten dat ze liever niet in dit stekelige hapje bijten. De buik van een egel is zacht en kwetsbaar, dus zich oprollen is echt zijn ultieme verdediging. Jonge egeltjes worden zonder stekels geboren maar al snel groeien er zachte voorlopers die later verharden. Wanneer een volwassen egel zijn stekels verliest, bijvoorbeeld door stress of ziekte, groeit er gelukkig weer een nieuwe set terug.
Houdt een egel een winterslaap?
Egels staan bekend om hun indrukwekkende winterslaap die meestal plaatsvindt tussen november en april. In deze periode daalt hun lichaamstemperatuur tot ongeveer vijf graden en hun hartslag vertraagt aanzienlijk om energie te besparen. Ze kunnen bijna niets eten en nauwelijks reageren op geluiden of beweging. Tijdens de winterslaap verliezen ze veel lichaamsgewicht dus het is belangrijk dat ze in het najaar voldoende vetreserves opbouwen. Een egel maakt een knus nest van bladeren, mos en gras en kiest een rustige plek zoals onder een stapel hout of in een beschutte hoek van de tuin. Wordt een egel wakker in de winter dan kan dat gevaarlijk zijn omdat hij zijn energiereserves verbruikt zonder voldoende voedsel te vinden.
Hoe goed kunnen egels eigenlijk ruiken, horen en zien?
De egel is geen kampioen in zicht want zijn ogen zijn vooral geschikt om beweging in het donker waar te nemen. Wat hij mist in zicht maakt hij goed met zijn gehoor en reukvermogen. Hij hoort zelfs de meest stille geluiden onder bladeren en gras en met zijn neus kan hij proeven welke snack het dichtstbij ligt. Egels gebruiken soms een bijzonder ritueel dat zelf insmeren wordt genoemd. Ze kauwen op een nieuw of bijzonder ruikend object en smeren daarna het schuim op hun stekels. Niemand weet precies waarom maar wetenschappers denken dat het te maken heeft met camouflage of afweer. Of misschien is het wel gewoon een rare maar charmante gewoonte die alleen egels begrijpen.
Wat eet een egel?
Een egel is een echte insecteneter maar zijn menu bevat meer variatie dan je denkt. Hij eet graag slakken, wormen, kevers, spinnen en larven maar ook af en toe fruit of bessen. Kattenbrokjes kunnen een goede extra bron van voeding zijn in de tuin maar melk is absoluut niet geschikt. Veel mensen denken dat een egel melk lekker vindt maar hij kan dat niet goed verteren en daardoor ziek worden. Egels zijn handige jagers met scherpe tanden en een neus die perfect werkt als voedseldetector. Hun eetgedrag heeft een belangrijke rol in de tuin want ze houden plagen zoals slakkenpopulaties in balans. Als je een egel wil helpen dan kun je wat water en droog kattenvoer neerzetten.
Waar wonen egels en hoe ziet hun leefgebied eruit?
Egels leven in bossen, tuinen, parken en rustige woonwijken zolang er maar genoeg schuilplekken en voedsel aanwezig is. Ze zijn dol op rommelige natuur zoals bladerhopen, stapels hout en struiken waarin ze zich kunnen verstoppen. Egels hebben meestal meerdere slaapplekken in hun leefgebied omdat ze vaak rondzwerven. Een tuin met veel documenten zoals tegels en kunstgras is minder geschikt. Met een egelvriendelijke tuin kun je de kans vergroten dat er een egel langskomt. Denk aan doorgangspoortjes in schuttingen, veel planten, geen giftige slakkengifproducten en voldoende natuurlijke rommel. Egels zijn solitaire dieren maar kunnen wel elkaars routes gebruiken.
Hoe planten egels zich voort en hoe verloopt de opvoeding van hun jongen?
Het liefdesleven van egels is een komische dans vol gesnuffel en rondjes om elkaar heen. Het mannetje maakt kleine puffende geluidjes terwijl hij om het vrouwtje heen loopt. Als het klikt worden er na ongeveer vijf weken jongen geboren. Dat zijn er meestal drie tot zes die blind ter wereld komen en nog geen stekels hebben. De stekeltjes ontwikkelen zich binnen een dag maar zijn dan nog zacht. De moeder voedt de jongen alleen op en leert hen hoe ze voedsel moeten vinden. Na ongeveer zes tot acht weken verlaten ze het nest om hun eigen territorium te ontdekken. De kans dat alle jongen het redden is helaas klein dus elke gezonde egel in het wild is waardevol.
Zijn egels een bedreigde diersoort en hoe kunnen wij ze helpen
In Nederland staat de egel onder druk door verkeer, schaarse natuur en strakke tuinen. Egels kunnen slecht overweg met hoge stoepranden en afgesloten tuinen waardoor ze niet makkelijk kunnen rondwandelen. Ook machines in tuinen zoals robotmaaiers vormen een risico. Gelukkig kunnen we allemaal bijdragen aan een veiligere omgeving. Laat wat rommelige natuur bestaan, maak kleine doorgangen in schuttingen en zet geen melk neer maar water en droog kattenvoer. Snoei struiken niet in de schemering omdat egels dan actief zijn. Elke tuin die een beetje egelvriendelijker wordt telt mee.
Kunnen egels ook tam worden?
Hoewel egels er schattig uitzien en soms rustig lijken zijn ze geen huisdieren. Wilde egels hebben hun instinct nodig en houden niet van veel contact met mensen. In sommige landen bestaan er exotische egelsoorten als huisdier maar in Nederland is het verboden om wilde egels te houden. Egels hebben een complex leven in de natuur en kunnen alleen daar hun natuurlijke gedrag uitvoeren. Wil je egels van dichtbij zien dan kun je een egelopvang bezoeken of een speciale nestkast in de tuin plaatsen. Zo kun je genieten zonder hun vrijheid te beperken.
Waar kun je egels in het echt zien in Nederland
Je hebt de grootste kans in natuurgebieden, bossen en landelijke dorpen maar ook in gewone tuinen komt de egel voor. Daarnaast kun je verschillende opvangcentra en natuurorganisaties bezoeken die egels verzorgen. Denk aan het Egelopvangnetwerk dat verspreid door Nederland actief is. In sommige dierenparken kun je egels zien tijdens speciale educatieve momenten. Wie echt geluk heeft ziet er misschien zelfs eentje tijdens een avondwandeling. Maak wel weinig geluid en laat zaklampen thuis of gebruik een gedimde lichtbron.
Dat doen ze bij de egelopvang?
In Nederland komen jaarlijks duizenden gewonde, verzwakte of jonge egels terecht bij gespecialiseerde egelopvangcentra. Daar krijgen ze verzorging, warmte, voeding en soms zelfs medische behandeling tot ze weer sterk genoeg zijn om terug te keren naar de natuur. Veel van deze opvangplekken draaien volledig op vrijwilligers en donaties, dus elke gevonden egel en elke euro telt. Egels worden binnengebracht omdat ze bijvoorbeeld zijn geraakt door een auto, vastzitten in netten of draad, zijn aangevallen door een huisdier of midden op de dag zwervend worden gevonden. Dat laatste is meestal een teken dat er iets niet klopt, want gezonde egels zijn echte nachtbrakers. Zodra een egel weer zelfstandig kan eten, bewegen en zichzelf warm kan houden, wordt hij vrijgelaten op een veilige plek, soms zelfs terug in zijn eigen woongebied zodat hij zijn bekende route kan vervolgen. Mocht je er zelf één vinden die zorg nodig heeft, bel dan altijd eerst een dierenambulance of een erkende opvang. Egels kunnen er aandoenlijk uitzien, maar hebben wel professionele hulp nodig.
Vrijwel alle egelopvangen in Nederland draaien volledig op vrijwilligers en dat is bij Egelopvang Midden Nederland niet anders. Mensen met een groot hart voor dieren staan daar dag in dag uit klaar om zieke, verweesde en gewonde egels te verzorgen totdat ze weer veilig terug kunnen naar de natuur. Het grootste deel van het geld dat daarvoor nodig is, komt echter helemaal niet uit subsidies. Slechts ongeveer een vijfde wordt vergoed, de rest moet worden opgebracht door donaties, acties en steun van het publiek.
Wil je iets goeds doen en tegelijk iets leuks beleven? Bij Egelopvang Midden Nederland kun je zelfs een egel adopteren en die een eigen naam geven. Je krijgt updates en zo volg je van dichtbij hoe jouw egel opknapt. Daarnaast zijn praktische donaties ook heel waardevol. Denk aan kattenbrokjes, schoonmaakmiddelen, incontinentiematjes en handdoeken. En eerlijk is eerlijk: koekjes en koffie voor de vrijwilligers worden stiekem óók erg gewaardeerd.
Elke bijdrage helpt, groot of klein. Zo maak je samen met hen het verschil tussen pech en een tweede kans.
Er zijn natuurlijk nog veel meer egelopvang centra. Bekijk hiervoor de lijst op de website van de egelberscherming.nl
Tot slot
Egels zijn charmante dieren met een verrassend slimme aanpak van het buitenleven. Ze zijn klein maar indrukwekkend in overlevingstechnieken en verdienen bescherming. Wil je meer dierenvrienden ontdekken kijk dan bij onze andere dierenblogs en raak geïnspireerd door nog veel meer leuke weetjes. Zoals onze blogs over Honden, katten, werkende dieren, Leeuwen en tien beroemde Nederlandse dieren.
Over de auteur
